آکادمی رابعی اخبار ، مقالات ،آثار و برنامه های مهندس حمید رابعی
نوشته های مشابه
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه
نوشتار حاضر به منظور بررسی اهمیت طرح اتصال دریای خزر و آبهای جنوب برای ایران می باشد. پیشنهادهای اولیه در دوران پیش از انقلاب اسلامی داده شد و طرح هایی نیز به همین منظور بررسی گردید. سپس در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به خصوص در زمان ریاست جمهوری آقایان هاشمی رفسنجانی ، خاتمی و احمدی نژاد دوباره این موضوع به بحث گذاشته شد. با وجود مزایای زیادی که در ذات این طرح وجود داشت ولی به دلایل مختلف که مهمترین آن تردید در عملی بودن طرح و تامین منابع مالی برای آن بودند این بحث ها به سرانجام مشخصی نرسید.
یکی از طرح های اتصال دریای خزر به دریای عمان
اولین طرح توسط مهندس هومان فرزاد در سال ۱۳۴۵ نوشته شده که وی این طرح را به سازمان پژوهش‌های علمی کشور ارائه داد. بر اساس این طرح باید بین دریای خزر و خلیج فارس دریاچه‌هایی ایجاد شود تا این دو دریا به هم متصل بشوند. در این ارتباط سه نقطه پست در ایران شامل چاله جازموریان، دشت لوت و دیگری هم دشت کویر در نظر گرفته شد.
سال‌ها بعد طرح دیگری هم توسط آقای مسعود قمی به آقای مهندس موسوی نخست وزیر وقت ارائه شد. ساخت این کانال در دوران دولت هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی نیز بررسی شد. مرکز پژوهش‌های مجلس نیز ساخت این کانال را بررسی کرده‌است. هم اکنون دکتر بدیع بدیع الزمانی در آمریکا به همراه برخی کارشناسان ایرانی دیگر پیگیر ساخت این طرح هستند و پروژه‌ای با نام «ایرانرود» (Iranrood) نیز آماده کرده‌اند.
طرح عظیم ساختن آبراه سراسری ایران (ایران رود) طرحی است که بر مبنای آن
دریای خزر به خلیج فارس متصل می شود. این پروژه پس از مطالعه فراوان و
بررسی های همه جانبه پس از رایزنی و همکاری با گروهی از استادان و متخصصان
ایرانی و غیرایرانی در رشته های اقتصاد، زمین شناسی، آب شناسی، مهندسی راه و
ساختمان، نفت، معادن، جامعه شناسی، محیط زیست، کامپیوتر، ارتباطات و امور
مالی و حقوق بین الملل بر روی کاغذ آورده شد. نکته قابل توجه این است که
این طرح یک برنامه آبرسانی ساده نیست، بلکه یک پروژه آبادانی بسیار گسترده و
فراگیر به نظر می آید.
دکتر بديع بديع الزماني در گزارش فني و توجيهي اين طرح اعلام مي کند: طرح
ايران رود اين قابليت را دارد که نزديک به دو ميليون نفر را به اشتغال وا
دارد، موجب فراهم آوردن آب شيرين در مناطق خشک خاوري ايران شود، مبارزه با
خشکسالي را بنيان نهد، نيرو و ارزش ژئوپلتيکي ايران را در گيتي چندين برابر
سازد، آباداني گسترده به وجود آورد، براي هميشه چهره ارتباطات و حمل و نقل
در ايران را دگرگون سازد و موجب جلب سرمايه و ممر درآمد بي وقفه براي کشور
شود. تا زماني که ابر و باد و مه و خورشيد و فلک در کارند، مورد بهره وري
نسل هاي آينده ايران قرار گيرد. پس از اجراي اين طرح و در مراحل بعدي، در
صورت نياز مي توان با کشيدن آبراه هاي باريک تر و ارتباط آن ها با شهرهاي
کرمان، يزد، کاشان و قم، يک شبکه بزرگ در قلب کشور به وجود آورد و نسل های
آينده را از نتايج بی سابقه آن بهره مند کرد.
در اين گزارش مسير ايران رود بر پايه بررسي هاي جغرافيايي و زمين شناسي دو مسير براي آبراه پيشنهاد شده است.
شروع مسير اول از خليج کوچک واقع در باختر خليج چابهار به سوي شمال آغاز مي
شود و پس از گذشتن از کنار شهر بم، کوير لوت را پشت سر مي گذارد، از کنار
کوير نمک و شهر طبس به سوي شمال عبور مي کند، در حوالي يک صد و سي کيلومتري
خاور شاهرود به سوی شمال باختری متمايل مي شود و پس از گذشتن از کنار
گرگان به بندر ترکمن در درياي خزر مي رسد. مسير دوم از ناحيه ميان چابهار و
بندر جاسک آغاز مي شود و پس از گذر از کنار شهر بم هم چون مسير شماره يک
تا طبس می رود و آن گاه به سوي شمال باختری مي رود. به فاصله پنجاه
کيلومتري جنوب باختري از شهر سمنان مي گذرد و در فاصله يکصدکيلومتري خاور
تهران از ميان رشته کوه البرز به شهر ساري مي رسد و با گردش به سوي خاور به
بندر ترکمن خاتمه مي يابد. درازاي آبراه بين ۱۴۶۵ کيلومتر (۹۱۰ مايل) و
۱۶۰۰ کيلومتر (۱۰۰۰ مايل) برآورد شده است.بدين ترتيب در بيشتر مسير بايد
کانالي به ژرفاي ۵۰۰ متر کنده شود.
دشوار بودن این کار برای همگان مشخص است و ریسک فراوانی برای انجام آن وجود
دارد. به چندین دلیل این کار دشوار به نظر می آید. فاصله لازم برای رسیدن
آبهای شمال و جنوب بیش از ۱۴۰۰ کیلومتر است که بسیار زیاد به نظر می رسد.
در کناره دریای خزر رشته کوه های البرز همانند سدی محکم در مقابل حفر کانال
مقاومت می کنند. سطح آب دریای خزر پایین تر از دریاهای آزاد است و در صورت
اتصال مستقیم بسیاری از نقاط سواحلی شمال ایران به زیر آب فرو خواهند رفت.
در نهایت منابع مالی زیادی برای اجرای این طرح لازم است.
برای برخی از این مشکلات راه حل هایی فنی وجود دارد و برخی دیگر تنها با
برآورد سود و زیان و برتری یافتن سود این طرح قابل حل خواهند بود.
مشکلات طرح و راه حل های پیشنهادی
گفته می شود که این کار اکوسیستم نواحی کویری ایران را به گونه ای غیر قابل
پیش بینی عوض می کند. با اینکه این سخن صحیح است ولی باید توجه کرد که
منطقه کویر مرکزی ایران از نظر گیاهی و جانوری منطقه ای فقیر به حساب می
آید و به نظر نمی رسد طرح ایجاد کانال محیط زیست را بیش از این تخریب کند و
همچنین می توان با انجام دادن اقدامات جانبی آسیب های وارده به اکوسیستم
را به حداقل کاهش داد.
در مورد طول زیاد کانال نیز باید گفت که اخیرا در چین طرح Grand Canal با
طولی برابر با ۱۷۷۶ کیلومتر انجام شده است که پکن را به هانگژو متصل می
کند. لذا طول زیاد کانال نباید به عنوان مشکلی حل نشدنی به نظر بیاید.
ایراد طول زیاد در طولانی شدن مدت پروژه است که باید در این راه استقامت
ورزید.
نقشه گرند کانال چین
مورد بعدی گذر کانال از ارتفاعات و نواحی کوهستانی که نیاز به حفاری های بسیار سخت دارند می باشد که این مورد نیز هرچند با مقیاس کمتر سابقه قبلی دارد. کانال Corinth در یونان با حفاری در میان دو کوه در سال ۱۸۸۱ ساخته شد. عبور از رشته کوه های البرز هرچند مشکل به نظر می آید ولیغیر ممکن نیست همچنان که جاده هایی در این رشته کوه در حدود ۸۰ سال پیش کشیده شده است.
کانال کورینث در یونان
حفاری در کوهستان در یکی از مراحل ساخت کانال پاناما
مشکل بعدی که وجود دارد سطح پایین تر آب در سواحل دریای خزر نسبت به دریاهای آزاد است که باعث می شود با اتصال این دو، سواحل شمال کشور به زیر آب فرو برود. برای این مشکل هم راه حلی عملی وجود دارد. ایجاد دریاچه ها و مخازنی معروف به Lock در مسیر اتصال کانال به دریای خزر که با تغییر ارتفاع آب آن بتوان کشتی های مسیر را از ارتفاع های مختلف عبور داد راه حل این مشکل است. چنین راه حلی در بسیاری از کانال های دنیا مانند کانال پاناما امتحان شده و با موفقیت اجرا شده است.
لاک های کانال پاناما برای تغییر ارتفاع کشتی
لاک کانال کیتلن در اروپا
شماتیک نحوه عبور کشتی از دو ارتفاع متفاوت در لاک
مشکل بعدی توان تخصصی برای اجرای این کانال است. برای اجرای این طرح علاوه بر متخصصان داخلی می توان از توان متخصصات ایرانی خارج از کشور نیز استفاده نمود که علاقه مندی زیادی نیز در بین آنها در این زمینه مشاهده شده است. همچنین به نظر می آید کشور روسیه به علت نیاز به این کانال همکاری خوبی را در این زمینه نشان دهد همچنان که بسیاری از کانال های معروف دنیا در کشور روسیه به اجرا در آمده اند. از توان بین المللی نیز به دلایلی که در ادامه می آید می توان استفاده نمود. به یاد داشته باشید که بسیاری از کانال های معروف دنیا مانند کانال پاناما و کانال سوئز و … در قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم ایجاد شده اند و توان فنی مهندسی کنونی بسیار بالاتر از آن زمان است.
گسترش کانال پاناما و افزودن لاک های جدید
یکی دیگر از مشکلات در این زمینه بحث حقوقی پیرامون وضعیت دریا یا دریاچه
بودن خزر است که به نظر می رسد با تعریف دریای آزاد خزر از آن باید برای آن
ساحل بین المللی در نظر گرفت که این خود مشکلات دیگری به دنبال دارد. اما
حقیقت این است که این مشکل هم اکنون نیز وجود دارد به گونه ای که بااتصال
رود های ولگا و دن این دریاچه پیش از این نیز با این مسئله مواجه بود و این
مورد جدیدی نمی باشد. همچنین با وابستگی کشور های حوزه دریاچه خزر به
ایران امکان سوء استفاده آنها از این وضعیت کمتر می شود.
مهمترین مشکل در این زمینه بحث مالی پروژه است که به نظر هزینه زیادی را می
طلبد که در مراجع مختلف از ۱۰ میلیارد دلار تا ۷۰ میلیارد دلار بر آورد
شده است. برای اجرای آن می توان از منابع مالی مختلف کمک گرفت. می توان
درصدی از درآمد فروش نفت و گاز را به این امر اختصاص داد، از فاینانس و وام
خارجی استفاده کرد و از ثروت ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز در این امر
استفاده نمود. سرمايه گذاري شرکت هاي خارجي بر اساس بيع متقابل، سرمايه
گذاري شرکت هاي خارجي بر اساس دريافت امتيازات گوناگون از قبيل شراکت در
ماهيگيري، کشتيراني، حق ترانزيت، اداره بندر آزاد و غيره، اخذ وام از بانک
جهاني وکمک بلاعوض از کشورهاي اروپايي و سازمان ملل در ازاي مبارزه با
قاچاق مواد مخدر می تواند از راه های دیگر باشد. حتی می توان از کمک های
خارجی کشور های اطراف دریای خزر نیز در این زمینه بهره گرفت. احتمالا راه
های دیگری نیز وجود دارد که بتوان هزینه های پروژه را تامین نمود. جالب است
بدانید تقریبا تمام هزینه کانال نیکاراگوئه که همانند کانال پاناما
اقیانوس اطلس را به اقیانوس آرام متصل می کند از طریق فاینانس خارجی چین و
ایالات متحده آمریکا تامین شده است.
مزایای طرح و دلایل چرایی اجرای آن
اولین مزیتی که به نظر می آید با احداث کانال بدست آید تغییر آب و هوای
منطقه کویری مرکز ایران و نواحی کویر لوت و دشت کویر است. این کار باعث
جلوگیری از نابود شدن شهرهایی مانند یزد و طبس خواهد شد که با بحران کم آبی
مواجه هستند. توجه داشته باشیم که حتی با انصراف از ساخت این پروژه دولت
باید برای جلوگیری از نابودی طبیعت و شهرهای مرکزی ایران اقدام به طرح های
آبرسانی کند که این طرح می تواند بسیاری از آنها را پوشش دهد. همچنین می
توان با ایجاد کارخانه های آب شیرین کن در مسیر کانال از آب آن برای مصارف
شرب و کشاورزی استفاده نمود.
در احداث این کانال می توان به گونه ای برنامه ریزی نمود که بیشتر هزینه
مصرف شده در کانال صرف ایجاد اشتغال از میان مردم خود کشور شود و ماشین
آلات مهندسی نیز در نهایت برای ما باقی بماند که در نتیجه پول خرج شده در
داخل کشور باقی خواهند ماند و مردم ایران خود از این هزینه مصرف شده به طور
مستقیم و غیر مستقیم استفاده خواهند برد.
با عبور این کانال از نواحی کمتر توسعه یافته کشور ضمن افزایش اشتغال در آن
نواحی و بهبود آب و هوا در آن نقاط می توان باعث ثبات و افزایش امنیت ملی و
جلوگیری از جدائی طلبی شد. همچنان که یکی از دلایل اصلی برای نا امنی در
مناطق شرقی کشور وضعیت نامناسب اقتصادی و آب و هوایی است.
با ایجاد این کانال می توان با گرفتن حق عبور از کشتی های خارجی یک درآمد
ابدی برای کشور ایجاد کرد. توجه داشته باشید پیش بینی ها برای روابط تجاری
بین روسیه و هند به تنهایی بالغ بر ۳۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ است که با
توجه به فاصله کوتاه تر مسیر کانال در ایران انتظار می رود بخش عمده ای از
این مبادلات را از راه ایران بتوان انتقال داد. همین مسئله برای سایر
کشورهای حوزه دریای خزر با شدت و ضعف بیشتر صادق است.
با وابسته شدن کشورهای حاشیه دریای خزر به ایران امکان عمل بر ضد منافع ملی
ایران از سوی آنها کاهش خواهد یافت و احتمال وتوی قطعنامه های شورای امنیت
بر ضد ایران از سوی روسیه بیشتر خواهد شد. به دلیل آنکه روسیه با این
کانال می تواند به آب های آزاد گرم وصل شود انتظار حمایت های بیشتری از
روسیه را می توان در آینده داشت. این کشور با اینکه از طریق دریای سیاه به
آب های آزاد گرم (که یخ زده نیستند) متصل است ولی در این مسیر باید از تنگه
بسفر و کشور ترکیه که یکی از اعضای ناتو است عبور کند و ترکیه و ناتو نیز
حساسیت های خاص خود را دارند که ایران این حساسیت ها را ندارد. ارتباط
دریای خزر با دریای عمان از طریق این کانال آرزوی کشورهای ترکمنستان،
قزاقستان و آذربایجان مبنی بر دستیابی به دریای آزاد را برآورده خواهد
ساخت. در این کشورها هر روزه منابع گاز و نفت جدیدی کشف میشود ولی هزینه
های نجومی رساندن فرآورده های این منابع به دنیای آزاد آنرا از نظر اقتصادی
نامطلوب میسازد. حتی کشور روسیه به دلیل بعد مسافت برخی بنادر خود و اینکه
یخبندان سخت زمستان موجب تعطیل پاره ای از آنها میگردد همواره درآرزوی دست
یافتن به آبهای گرم خلیج فارس بوده است.
عبور ناو میسوری از کانال پاناما
رهاکردن آب در کویر مرکزی ایران می تواند به عنوان اقدامی آزمایشی برای
کاهش سطح آب های آزاد جهان مورد مطالعه قرار گیرد و در صورت موفقیت می توان
این اقدام را در نواحی دیگر مانند صحرای آفریقا ادامه داد و با این روش از
غرق شدن کشورهایی مانند مالدیو و جزایر اقیانوس آرام و شهرهایی مانند
نیویورک و ونیز جلوگیری نمود. بدیهی است که این اقدام می تواند همگرائی
جهانی را در موضوعی که منافع مشترک برای همگان داشته باشد افزایش دهد.
ایجاد این کانال می تواند به عنوان سدی در برابر قاچاق مواد مخدر و کالا از
مرزهای شرقی در برابر بخش های مرکزی کشور و خارج از کشور شود.
احتمال دارد که در مسیر حفر کانال معادن مختلفی کشف شود که بتوان از آن استفاده نمود.
می توان با ایجاد دریاچه هایی در ناحیه کویری ایران به پرورش آبزیان دریایی
و ایجاد اشتغال دائمی و افزایش تولید مواد غذایی در کشور پرداخت.
با ایجاد کانال پرورش آبزیان در مرکز کشور نیز ممکن می شود
ایجاد کانال سبب تسهیل حمل و نقل از جنوب به شمال کشور و برعکس شود و همین می تواند باعث افزایش رونق اقتصادی کشور شود.
این اقدام می تواند به عنوان تجربه ای بزرگ برای مهندسان کشور و جذب سرمایه
و همگرائی با کشورهای منطقه و ایرانیان خارج از کشور باشد.
این اقدام می تواند وضعیت صنعت کشتی سازی در کشور را ارتقا دهد و باعث رونق کشتی رانی و قایق رانی تفریحی و تجاری شود.
با رسیدن آب فراوان به مرکز کشور می توان برای مکان یابی نیروگاه های اتمی جدید در کشور از نقاط مرکزی کشور نیز بهره گرفت.
جمع بندی
با وجود این مشکلات و مزایا در این طرح به نظر می آید که این اقدام هر چند
مدت طولانی که طول بکشد از روی میز دولت ها کنار نخواهد رفت و همگان به فکر
اجرای آن خواهند افتاد. درست است که در زمان حاضر این پروژه جزء طرح های
دارای اولویت بالا برای کشور نیست ولی به نظر می آید در آینده کشور حتما به
سمت اجرای آن خواهد رفت. بنابراین از هم اکنون باید مطالعات را در این
زمینه از سر گرفت.
مراجع
مطالعات شخصی
استفاده با ذکر نام نویسنده و وبسایت میلیتاری آزاد است
