بعد از انتشار تصاویری از فرو ریختن بخش دیگری از سقف طاق کسری که منابع عراقی اخیرا منتشر کردند، در ایران و عراق موجی از واکنشها و نگرانی از احتمال فرو ریختن کامل آن به راه افتاد.
جمهوری اسلامی ایران در چند سال گذشته بارها برای بازسازی «طاق کسری» در کشور عراق اعلام آمادگی کرده است و مقامات عراقی نیز از این اقدام تهران استقبال کرده اند.
به گزارش ایرنا، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشورمان اواخر دی ماه ۹۹ از موافقت سازمان برنامه و بودجه برای مرمت و بازسازی طاق کسری میراث مشهور بر جای مانده از دوران تمدن ایرانی ساسانیان خبر داد.
علی اصغر مونسان که با خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت و گو کرده بود درباره ریزش بخشی از دیوار طاق کسری که در کشور عراق قرار دارد، گفت که به دلیل اهمیت تاریخی این آثار باستانی با آقای نوبخت در دولت صحبت هایی انجام و موافقت ایشان برای پرداخت هزینه مرمت اعلام و قرار شد، پس از برآوردهای مالی، سازمان برنامه و بودجه اعتبارهایی برای احیا و مرمت این اثر تاریخی در نظر بگیرد و در اختیار وزارت میراث فرهنگی قرار دهد.
وی با بیان این که نامه رسمی این درخواست نیز به سازمان برنامه و بودجه ارسال شده، گفت بود که کارشناسان میراث فرهنگی ایران به محض تحقق اعتبار با هماهنگی همتایان عراقی به محوطه طاق کسری اعزام و عملیات بازسازی و احیا این اثر را آغاز می کنند.
مونسان در خصوص برآوردهای مالی اولیه برای مرمت طاق کسری گفت: بر اساس عکس ها و تصاویر ارسالی، برای مرمت به اعتباری حدود ۶۰۰ هزار دلار نیاز است که به محض تامین، کارشناسان به کشور عراق اعزام می شوند.
«حسن الیعقوبی» معاون وزیر فرهنگ و گردشگری عراق نیز که خرداد ۹۹ به استان اردبیل سفر کرده بود از آمادگی کشورش برای مرمت و بازسازی طاق کسری خبر داد و گفت: جمهوری اسلامی ایران نیز برای کمک به مرمت این بنای تاریخی موافقت کرده است.
طاق کسری یا «ایوان مدائن» تنها بخش باقی مانده از کاخ انوشیروان در تیسفون، تختگاه ساسانیان، است و گفته می شود که در فاصله میان سال های ۵۳۱-۵۷۹ میلادی ساخته شده است. در منابع عربی از آن به «کاخ سفید» یاد شده است.
این اثر تاریخی مشهورترین بنای بازمانده از دوران ساسانی است که در مدائن و حدود ۴۰ کیلومتری جنوب بغداد، پایتخت عراق در ساحل شرقی رود دجله قرار دارد از آن به عنوان پایتخت زمستانی ساسانیان نام برده شده است.
این بنا از آجر و گچ ساخته شده و ۳۰ متر بلندی دارد. در شب ولادت پیامبر اسلام (ص) این بنا لرزید و ۱۴ کنگره آن سقوط کرد.
بخش بزرگی از بقایای این طاق در نیمه آوریل ۱۸۸۸ در طغیان رود دجله آسیب بسیار دید و گفته می شود که یک سوم آن تخریب شد. آنچه از آن به جای مانده دیواری آجری و بلند با بقایای ساختمانی ۴ طبقه و چارچوب های نقش و نگار دار برای پنجره ها و ستون های بلند با طاقی بزرگ به عرض ۶۲ متر و عمق ۴۳ متر و ارتفاع ۳۵ متر است.
این بنا در منطقه مدائن از توابع استان بغداد قرار دارد که ساکنان محلی این منطقه آن را «سلمان پاک» می خوانند.
پایگاه خبری میدل ایست نیوز نیز در این باره نوشت که در سال ۲۰۰۳، پس از سقوط رژیم بعث که از این بنا استفاده ایدئولوژیک می کرد، رئیس هیات مدیره سازمان میراث فرهنگی عراق با اشاره به اینکه طاق کسری و بناهای پیرامون آن، در آستانه نابودی قرار گرفته است از ایران و کشورهای دیگر برای بازسازی و نگهداری آن، کمک خواست.
در سال ۲۰۰۴ نیز صندوق میراث بین الملل نسبت احتمال سقوط این طاق به علت بی توجهی به مرمت آن هشدار داد.
در سال ۲۰۱۳ دولت عراق با شرکت «اورست» در جمهوری چک برای ترمیم این اثر تاریخی قرارداد بست و این شرکت متعهد شد که در ۱۰ ماه مرمت های لازم بر روی این بنا را انجام دهد. البته این پروژه با حمله گروه تروریستی داعش که به نزدیکی این منطقه رسیده بود متوقف ماند.
حجم موفقیتآمیز بودن ترمیمهای انجام شده توسط این شرکت، بحثبرانگیز بوده است. زیرا برای ترمیم چنین بناهای باستانی معمولاً از کارشناسان ایتالیایی دعوت میشود و شرکت چکی، عمدتاً ساخت و ساز و ترمیم بناهای معاصر و مدرن را انجام میدهد.
در مدت کوتاهی پس از بازسازی، لایه محافظتی که روی این طاق کشیده شده بود فرسوده شد و برخی شکافها از نو نمایان شدند. همچنین در زمان ترمیم از ابزارهایی استفاده شد که به آثار باستانی آسیب میرساند.
در سال ۲۰۱۹ بود که «عبدالامیر الحمدانی»، وزیر فرهنگ و آثار باستانی و گردشگری در دولت «عادل عبدالمهدی» در پی سقوط «چند آجر» از طاق کسری از مرکز مشاوره مهندسی دانشگاه بغداد خواست که گزارشی درباره وضعیت این بنا ارائه کند.
الحمدانی در بازدید از طاق کسری تأکید کرد که شرکت چکی در انجام مسئولیت خود کوتاهی کرده و به لحاظ کارشناسی اشتباه عمل کرده و افزود که به همین علت وزارت فرهنگ حاضر به تحویل گرفتن پروژه از این شرکت نشده است.
اما تلاش این وزارتخانه برای پیگیری موضوع نیز با اتفاقاتی که در نیمه دوم سال گذشته در عراق افتاد و به سقوط دولت عادل عبدالمهدی انجامید ناتمام ماند.
در اکتبر ۲۰۲۰، نشریه رسمی «الصباح» خبر داد که کمیسیون فرهنگی مجلس عراق در دیدار با «حسن ناظم»، وزیر فرهنگ و گردشگری و آثار باستانی عراق، پروژه ترمیم مجموعه تاریخی طاق کسری و مجموعه گردشگری در منطقه مدائن را بررسی کرد.
به گزارش این نشریه در این نشست مشترک روند تحقیقات درباره واگذاری مرمت مجموعه تاریخی طاق کسری «به یک شرکت خارجی و کیفیت پایین کار این شرکت و راه های بهره برداری مناسب تر از این پروژه» بررسی شد.
در این نشست همچنین بازسازی و توسعه منطقه گردشگری مدائن و عرضه کردن آن به سرمایه گذاری بعد از تخریب آن توسط تروریست ها و تبدیل آن به یک مرکز جذب گردشگر بررسی شد.
چند روز بعد از آن هیاتی از وزارت فرهنگ و گردشگری و آثار باستانی عراق در نشستی با حضور هیاتی از کارشناسان دانشگاهی و کارشناسان بینالمللی اقدامات فوری برای نجات طاق کسری و جلوگیری از فروپاشی آن را بررسی کرد.
این وزارتخانه سپس در بیانیه ای اعلام کرد که در این نشست گزارشهای موجود درباره تغییراتی که در این سازه رخ داده و اقدامات غلط شرکت کشور چک که مسئول مرمت آن بوده و اقدامات فوری برای نجات آن بررسی شده است.
این بیانیه افزود که در این جلسه توافق شد که گروه کارشناسان با همکاری ائتلاف بینالمللی حمایت از آثار باستانی و تاریخی مناطق مورد مناقشه اقدامات لازم برای حفاظت از این سازه را انجام دهند.
وزارت فرهنگ عراق تأکید کرده که با جدیت برای تأمین نیازهای حقوقی و تدارکاتی این گروه برای آغاز به کار آنها در نخستین زمان ممکن تلاش میکند.
«حسن ناظم»، وزیر فرهنگ عراق نوامبر سال گذشته در دیدار با «غلامرضا اباذری»، رایزن فرهنگی ایران در بغداد، گسترش همکاریهای فرهنگی عراق و ایران را بررسی کرد.
ناظم در این دیدار بر ضرورت همکاری میان دو کشور در ترجمه و ثبت تجربه عراق ازجمله پیروزی بر تروریستهای داعش و نیز ساخت فیلمهای داستانی و مستند در این باره تأکید کرد.
او همچنین از امکان همکاری کارشناسان ایران با عراق در پروژه مرمت طاق کسری و جلوگیری از فروپاشی آن استقبال کرد و خبر داد که تیمی از کارشناسان بینالمللی برای رسیدگی فوری به وضعیت این اثر باستانی تشکیل شده و به عراق آمده است.
ماه گذشته منابع خبری عراقی از سقوط بخش دیگری از طاق کسری خبر دادند و فیلم هایی در این باره منتشر کردند.
«علی اصغر مونسان» وزیر میراث فرهنگی ایران، در مصاحبه با «ایرنا» درباره ریختن بخشی از دیوار طاق کسری که در کشور عراق قرار دارد، گفت: به دلیل اهمیت تاریخی این آثار باستانی با دولت صحبت هایی شده و قرار است که پس از برآوردهای مالی، سازمان برنامه و بودجه اعتبارلازم برای احیا و مرمت این اثر تاریخی در نظر بگیرد و در اختیار وزارت میراث فرهنگی قرار دهد.
با توجه به اهمیت تاریخی و تمدنی کاخ کسری یا «ایوان مدائن» انتظار می رود که مقام های میراث فرهنگی کشورمان برای حفظ این اثر و میراث کهن با حساسیت و اهتمام بیشتری کار باسازی این اثر مهم را در اولویت برنامه ریزی های خود قرار دهند.
اکنون از شهر تاریخی تیسفون تقریبا اثری نمانده و تنها اثر باقی مانده از این شهر تاریخی، طاق کسری و بخشی از دیوارهای آن است که گفته می شود آثار ترک معروف ناشی از میلاد پیامبر اسلام (ص) بر بخشی از بنا تا به امروز باقی مانده است.
این بنای قدیمی و فرهنگی به عنوان یکی از بزرگترین طاق های آجری تاریخی ساخته دست انسان، در سال های اخیر به دلیل اهتمام اندک دولتی و درگیر شدن عراق در بحران های مختلف، براثر فرسایش ناشی از باد و بارندگی دچار ریزش شده است.
آسیب های اخیر ایجاد شده در طاق کسری پیش از این که دولت و وزارت فرهنگ عراق از آن مطلع باشد، توسط مردم عادی عراق در شبکه های اجتماعی، مطرح شد.
تصاویر اولیه نشان می داد که براثر بارندگی و عوامل طبیعی و جوی، بخش هایی از سقف طاق فروریخته است و همین تصاویر کافی بود که در عراق و ایران موجی از واکنش ها و نگرانی ها از احتمال فرو ریختن آن ایجاد شود.
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری، صنایع دستی گفت: کارشناسان میراث فرهنگی در حال پیگیری صحت فرو ریختن بخشی از طاق کسرا هستند، پس از اعلام نتایج بررسیها و در صورت تخصیص اعتبارات از سوی سازمان برنامه و بودجه و موافقت دولت، کارشناسان مرمت ایران برای مرمت این طاق باستانی به عراق اعزام میشوند.
علی اصغر مونسان روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایرنا، با اشاره به قرار گرفتن طاق کسرا در کشور عراق گفت: این بنای تاریخی همواره برای ما از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و حتما پیگیری می کنیم که کاری برای احیا و مرمت طاق کسرا انجام دهیم و پیش از این نیز همواره از همتایانم خواستم حفاظت این ابنیه تاریخی را جدی بگیرند و توجه بیشتر کنند چون این اثر تاریخی محدود به یک کشور نیست و به تاریخ دنیا و بشریت تعلق دارد.
وی افزود: البته کشور عراق به دلیل مشکلات ناشی از جنگ کمتر توانسته در حوزه میراث فرهنگی فعالیت داشته باشد.
مونسان با اعلام این که کارشناسان میراث فرهنگی در حال پیگیری صحت فرو ریختن بخشی از این طاق باستانی هستند، گفت: نتایج بررسی ها به دولت اعلام می شود و در صورت تخصیص اعتبارات از سوی سازمان برنامه و بودجه و موافقت دولت، کارشناسان مرمت ایران به عراق اعزام می شوند.
وی افزود: امیدواریم با اختصاص بودجه ای، مرمت خوب و اصولی در این بنای تاریخی انجام شود تا چند سالی نگرانی ریزش در این بنا وجود نداشته باشد.
در روزهای گذشته، برخی افراد فعال در شبکههای اجتماعی عراق تصاویری از طاق کسری در بغداد منتشر کرده و نوشته اند که همزمان با آغاز سال ۲۰۲۱ بخشی از سقف این بنای تاریخی فرو ریخت. برخی از شبکههای اجتماعی در کشور عراق، خبر دادهاند که بخشی از سقف بنای معروف و باستانی، طاق کسری، در منطقه المدائن بغداد فرو ریخته است.
مدائن شهری در عراق است؛ که آثار تاریخی ارزشمندی از امپراتوری ساسانیان را در خود جای داده که از آن جمله میتوان به کاخ ساسانی «ایوان مدائن» یا «طاق کسری» اشاره کرد. ایوان مدائن در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر بغداد، پایتخت عراق و ساحل رود دجله واقع شده و مهمترین اثر تاریخی برجایمانده از ساسانیان محسوب میشود. طاق اصلی این کاخ که بلندترین طاق خشتی ساختهشده به دست انسان است، ۳۵ متر ارتفاع، ۲۵ متر پهنا و ۵۰ متر طول دارد. این کاخ به دستور «شاپور اول» که در فاصله سالهای ۲۴۱ تا ۲۷۲ پس از میلاد بر سرزمینهای امپراتوری ساسانیان حکومت میکرد، با نمایی از آجرهای زردرنگ و به شیوه معماری پارتی ساخته شده است و یکی از شاهکارهای معماری دنیای باستان محسوب میشود و حتی آن را بزرگترین طاقِ ضربی شناختهشده جهان میدانند.
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از موافقت سازمان برنامه و بودجه برای مرمت طاق کسرا میراث مشهور بر جای مانده از دوران ساسانیان خبر داد.
علی اصغر مونسان روز دوشنبه در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره ریختن بخشی از دیوار طاق کسرا که در کشور عراق قرار دارد، گفت: به دلیل اهمیت تاریخی این آثار باستانی با آقای نوبخت در دولت صحبت هایی انجام و موافقت ایشان برای پرداخت هزینه مرمت اعلام و قرار شد، پس از برآوردهای مالی، سازمان برنامه و بودجه اعتباراتی برای احیا و مرمت این اثر تاریخی در نظر بگیرد و در اختیار وزارت میراث فرهنگی قرار دهد.
وی با بیان این که نامه رسمی این درخواست نیز روز گذشته به سازمان برنامه ارسال شده، گفت: کارشناسان میراث فرهنگی ایران به محض تحقق اعتبارات با هماهنگی همتایان عراقی به محوطه طاق کسرا اعزام و عملیات مرمت و احیا را آغاز می کنند.
مونسان درخصوص برآوردهای مالی اولیه برای مرمت طاق کسرا گفت: بر اساس عکس ها و تصاویر ارسالی، برای مرمت به اعتباری حدود ۶۰۰ هزار دلار نیاز است که به محض تامین شدن آن، کارشناسان به کشور عراق اعزام می شوند.
در روزهای گذشته، برخی افراد فعال در شبکههای اجتماعی عراق تصاویری از طاق کسری در بغداد منتشر کرده و نوشته اند که همزمان با آغاز سال ۲۰۲۱ بخشی از سقف این بنای تاریخی فرو ریخت. برخی از شبکههای اجتماعی در کشور عراق، خبر دادهاند که بخشی از سقف بنای معروف و باستانی، طاق کسری، در منطقه المدائن بغداد فرو ریخته است.
مدائن شهری در عراق است؛ که آثار تاریخی ارزشمندی از امپراتوری ساسانیان را در خود جای داده که از آن جمله میتوان به کاخ ساسانی «ایوان مدائن» یا «طاق کسری» اشاره کرد. ایوان مدائن در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر بغداد، پایتخت عراق و ساحل رود دجله واقع شده و مهمترین اثر تاریخی برجایمانده از ساسانیان محسوب میشود. طاق اصلی این کاخ که بلندترین طاق خشتی ساختهشده به دست انسان است، ۳۵ متر ارتفاع، ۲۵ متر پهنا و ۵۰ متر طول دارد.
این کاخ به دستور «شاپور اول» که در فاصله سالهای ۲۴۱ تا ۲۷۲ پس از میلاد بر سرزمینهای امپراتوری ساسانیان حکومت میکرد، با نمایی از آجرهای زردرنگ و به شیوه معماری پارتی ساخته شده است و یکی از شاهکارهای معماری دنیای باستان محسوب میشود و حتی آن را بزرگترین طاقِ ضربی شناختهشده جهان میدانند.
طاق كسری یا ایوان مدائن، شگفتی معماری ایران باستان و از برجسته ترین بناهای باقی مانده از دوران ساسانی كه امروزه در كشور عراق واقع است، در معرض نابودی قرار دارد و تاكنون اقدام مناسبی برای نجات آن صورت نگرفته است. به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، «طاق كسری» كه به آن «ایوان خسرو» یا «ایوان مدائن» نیز می گویند، نگینی در میان بناهای تاریخی ایران باستان است كه امروزه به دلیل تغییر مرزهای جغرافیایی ایران در كشور عراق واقع است.
این بنا كه تاسیس آن را به سده های سوم و ششم میلادی نسبت می دهند، بر اساس روایت های متفاوت، در زمان «شاپور یكم» یا «خسرو یكم» (انوشیروان ساسانی) ساخته شده و در ساخت آن معماری اشكانی، یونانی، رومی و سوریه ای به چشم می خورد. بخش هایی از گچبری ها و كاشی كاری های بی نظیر باقی مانده از طاق كسری هم اكنون در موزه های «پرگامون» آلمان، «متروپلیتن» نیویورك و «موزه ملی» ایران نگهداری می شود و حیرت بازدید كنندگان را بر می انگیزد.
طاق كسری در سده هفتم میلادی و در زمان حمله اعراب به ایران، تصرف شد و اشیای گرانقیمت و نفیس آن مانند فرش ها و پرده های زربافت این كاخ كه برای نمایش عظمت پادشاهی ایران به دیگر دولت ها گردآوری شده بود، تكه تكه و توسط سربازان عرب به غنیمت گرفته شد. بر اساس برخی روایت های تاریخی هنگامی كه طاق كسری به تصرف اعراب در آمد، تاج معروف خسروان ایرانی یا «تاج كیانی» كه در سروده های شاهنامه فردوسی از آن یاد شده، همچنین كمربند و درفش كاویانی به دست اعراب افتاد و نابود شد. پس از آن از طاق كسری برای مدتی به عنوان مسجد استفاده شد و رفته رفته این بنای عظیم رو به تخریب و نابودی گذاشت.
«ابن خردادبه» جغرافی دان قرن نهم میلادی، طاق كسری را زیباترین بنا كه با آجر و گچ ساخته شده نامیده است.
ایوان مدائن در ادبیات فارسی نیز دستمایه اشعار بیشماری بوده است. «خاقانی شروانی»، «خیام نیشابوری»، «انوری» و «فردوسی» در اشعار خود توجه بسیاری به این بنای باشكوه داشته اند و از آن توصیف و تمجید بسیار كرده اند.
در دوران های جدیدتر اما، برخی رخدادهای طبیعی به تخریب بیشتر طاق كسری منجر شد. سیل ویرانگری كه در سال ۱۸۸۸ میلادی در عراق آمد این بنا را به شدت تخریب كرد؛ به گونه ای كه یك سوم طاق كسری بر اثر سیل نابود شد و پیكرش زخم های عمیقی بر داشت.
این بنا پس از ۱۶۰۰ سال و با وجود همه بی مهری ها و ناملایمت های تاریخ ،همچنان بخش عظیمی از آن چون كوهی سترگ ایستاده است؛ بنایی كه اگرچه پیكری زخمی دارد و باقی مانده آن نیز رو به نابودی گذاشته، اما زیبایی و عظمتش همیشه مورد توجه و حیرت شاعران، مورخان و جهانگردان بوده است.
حالا اما، طاق كسری پس از جان به در بردن از ناملایمات تاریخی ۱۶ قرن گذشته، نفسش به شماره افتاده و انگار كسی هم دلش برای این بنای شگفت انگیز نمی تپد. تاجاییكه این بنا هنوز جزو میراث فرهنگی در سازمان «یونسكو» به ثبت نرسیده و دولت عراق حتی در یونسكو پرونده ای برای این اقدام نگشوده است. این در حالی است كه مسوولان ایرانی گاه از رایزنی ها با دولت عراق برای ثبت طاق كسری در یونسكو سخن می گویند و گاه حرف هایی از لزوم مرمت این طاق با همكاری عراقی ها می زنند اما هیچ یك از این وعده و وعیدها تاكنون در عمل به اجرا در نیامده است.
تنها كاری كه دولت عراق در سال های اخیر برای طاق كسری انجام داده، مرمت ناشیانه این بنا توسط هیاتی از جمهوری چك بوده كه باعث تخریب بیشتر آن شده است. این مرمت كه با آجر و سیمان صورت گرفته و سنگینی طاق بنا را به دنبال داشته، در روزهای پایانی سال ۹۷ موجب ریزش بخشی از ایوان مدائن شده است.
به دنبال این اتفاق برخی مقام های عراقی همچون «كاظم الشمری» نماینده ائتلاف ملی عراق، از مقامات ارشد این كشور خواستند، هرچه سریع تر فكری به حال نجات این اثر باستانی كنند.
این در حالی است كه نزدیك به یك ماه پیش از ریزش طاق كسری، «عبدالامیر الحمدانی» وزیر فرهنگ و گردشگری عراق، در سفر به ایران در دیدار كوتاهی كه با «علی اصغر مونسان» معاون رییس جمهوری و رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری داشت، علاوه بر مطرح كردن پیشنهادهایی برای توسعه همكاری های دو كشور در بخش گردشگری و میراث فرهنگی، نگهداری آثار باستانی را مهمترین چالش این كشور دانسته و از ایران درخواست كرده بود تا «در این زمینه با توجه به مفاد آخرین تفاهم نامه دو كشور به عراق كمك كند.» همچنین تاكید كرده بود: «طاق كسری (ایوان مدائن) از جمله آثار باستانی عراق است كه به خاطر اقدامات مرمتی گذشته و از طرفی كهنسالی به نگهداری و ترمیم نیاز دارد.»
ایران اما به نظر می رسد هنوز فوریتی برای حفاظت از طاق كسری احساس نمی كند تا بخش كوچكی از كمك های عمرانی و بازسازی خود به كشور عراق را به طاق كسری اختصاص دهد.
طاق كسری در دهه های اخیر همواره دستخوش سیاست های قومیت زده نادرست دولت های حاكم در عراق به ویژه دولت صدام بوده و از آنجا كه نشان از عظمت تاریخ و تمدن ایران باستان دارد در طول زمان مورد كم توجهی برخی دولت های عراقی واقع شده است.
حالا اما به نظر می رسد زمان آن فرارسیده تا مسوولان و متولیان ایرانی با همكاری دولت عراق راهی را برای نجات طاق كسری از نابودی كامل در پیش گیرند و همت مضاعف خود را به حفظ این گنجینه تاریخی و ارزشمند ایرانیان بگمارند.
طاق کسری از آن دست آثار تاریخی و فرهنگی ارزشمندی است که هم دین و باورهای دینی و هم علم نوین و منطق سلیم و هم منتقدان و موافقان حضور منطقه ای ایران و بالاخره جامعه جهانی حکم بر ضرورت حفظ و صیانت آن دادهاند.
به گزارش ایرنا، بر این اساس طیف بسیار وسیع و متنوعی از نخبگان و اقشار متفاوت اجتماعی و فرهنگی در ایران، عراق و جامعه جهانی که بعضا در امور دیگر با هم اختلاف دارند در قضیه ضرورت حفظ و مرمت این اثر باقی مانده از عمق تاریخ ایران باستان، دیدگاه واحدی ابراز کرده اند.
در مقابل نباید انکار کرد که یک اقلیت کوچک مبتلا به افکار ناهنجار دینی یا تعصب های نژادپرستانه ی موجود هستند که همچنان از زاویه ای تنگ و بی منطق، حکم به نابودی این اثرهای تاریخی و فرهنگی می دهند که شاید بتوان گفت تجلی بارز این باورهای منحرف در دوره خلافت کوتاه داعش (۲۰۱۴ – ۲۰۱۷) در تخریب آثار تاریخی عراق و سوریه نمود یافت.
قرآن کریم در موارد مختلفی به مردم و مومنین سفارش کرده است که در زمین گردش و آثار پیشینیان را مشاهده کنند و از آن درس عبرت بگیرند.
«الانعام» آیه ۱۱، «النمل» آیه ۶۹، «العنکبوت» آیه ۲۰ و «الروم» آیه ۴۲ مجموعه ای از آیات قرآنی هستند که در آنها بر ضرورت گردشگری در این کره خاکی و درس و عبرت گرفتن از آثار پیشینیان تاکید شده است.
قرآن کریم در داستان عبرت آموز اصحاب کهف اشاره می کند که بعد از اختلاف نظری که بین مردم بر سر چگونگی حفظ این رخداد غیر طبیعی ایجاد شد، در نهایت همه آنها با ساخت زیارتگاهی در محل برای یادآوری مومنان کهف به توافق رسیدند.
برخی، آثار تاریخی باقی مانده از عمق تاریخ را با داستان اصحاب کهف مقایسه می کنند و این فرض محال را مطرح کرده اند که اگر این آثار و بناهای تاریخی، به صورت انسانی مجسم شوند، در مردمان زمان کنونی چه تاثیری خواهند گذاشت؟
از این رو همان طور که بازگشت اصحاب کهف بعد از بیش از سه سده به حیات طبیعی، مردم زمان خود را از حیث دین و باورهای دینی متحول کرد، این اعتقاد وجود دارد که آثار ریشه دار تاریخی، باید همین اثر را در مردمان حال و آینده داشته باشد و برای همین، قرآن با عنوان «سیروا فانظروا (ثم انظروا)» بر ضرورت گردش در زمین و مشاهده و بررسی آثار تاریخی گذشتگان تاکید کرده است.
جدا از همه اینها، پر واضح است که علم نوین و رشته های تاریخ و باستانشناسی و بررسی آٍثار تاریخی، رابطه مستقیمی با پیشرفت های علمی کنونی داشته است.
آثار و بناهای ارزشمند تاریخی و فرهنگی همچنین در اقتصاد نوین امروز دنیا، یکی از منابع مهم درآمدی کشورها محسوب می شود که باعث رونق گردشگری در این گونه کشورها شده است.
ترمیم و مرمت طاق کسری و ایجاد زیرساخت های گردشگری در اطراف آن به اعتقاد کارشناسان فرهنگی و اقتصادی می تواند تبدیل به یکی از گنجینه های درآمدزا برای عراق شود که بدون شک یکی از بیشترین علاقه مندان به بازدید از این اثر – جدا از مردم عراق- زائران و گردشگران ایرانی هستند.
این اثر تاریخی از طرفی به دلیل پیوند خوردن با ماجرای معروف تولد پیامبر اسلام (ص) و ترک برداشتن کنگره های کاخ می تواند یک سازه تاریخی و فرهنگی با جاذبه های دینی مهم برای بسیاری از ملت های مسلمان باشد.
جالب توجه ترین بخش در اهمیت و ارزش طاق کسری اینکه این بنای تاریخی و فرهنگی توانسته است بین منتقدان حضور منطقه ای جمهوری اسلامی ایران و موافقان آن، اجماع نظر ایجاد کند و سبب شود که طیف منتقد در عراق، بر ضرورت حضور ایران برای حفظ و صیانت از این اثر تاریخی در داخل خاک عراق، حنجره پاره کرده و شبکه های اجتماعی را به تلاطم بکشاند.
جامعه جهانی تجلی یافته در سازمان بین المللی «یونسکو» نیز به دلیل اهتمام جدی که به حفظ و صیانت از بناها و آثار تاریخی و فرهنگی می دهد، انتظار می رود از توانمندی های ایران در این راستا استقبال کند به ویژه اینکه کشور میزبان یعنی عراق قبلا چنین درخواست های مساعدتی را از جمهوری اسلامی ایران کرده است.
مشکل طاق کسری
طاق کسری اثری از دوره ساسانیان است که قبل از تاریخ اسلام در شهر تاریخی «تیسفون» به عنوان پایتخت زمستانی شاهان ساسانی ایجاد شده است.
از شهر تاریخی تیسفون تقریبا اثری نمانده و تنها اثر باقی مانده از این شهر تاریخی، طاق کسری و بخشی از دیوارهای آن است که ادعا می شود هنوز آثار ترک معروف ناشی از میلاد پیامبر اسلام (ص) بر بخشی از بنا تا به امروز باقی مانده است.
این بنای قدیمی و فرهنگی به عنوان یکی از بزرگترین طاق های آجری تاریخی ساخت دست انسان، در سال های اخیر به دلیل اهتمام اندک دولتی و درگیر شدن عراق در بحران های مختلف، براثر تاثیرات جوی و بارندگی ها دچار فرسایش شده است.
آسیب های اخیر ایجاد شده در طاق کسری پیش از این که دولت و وزارت فرهنگ عراق از آن مطلع باشد، توسط مردم عادی عراق در شبکه های اجتماعی، مطرح شد.
تصاویر اولیه نشان می داد که براثر بارندگی ها و تاثیرات جوی، بخش هایی از سقف طاق فروریخته است و همین تصاویر کافی بود که در عراق و ایران موجی از واکنش ها و نگرانی ها از احتمال فرو ریختن آن ایجاد شود.
سفارت و رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در عراق نیز در این راستا تحرکات خود را به منظور امکان ورود کارشناسان ایرانی برای ارزیابی میزان و خطر آسیب ها آغاز کرده اند.
هشدار نسبت به خطر ریزش کامل سقف
رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در عراق در این خصوص تاکید کرد که خطر ریزش کامل طاق کاملا جدی است . او گفت که شاید اثر تاریخی تا چند ماه آینده سرپا نماند.
حجت الاسلام و المسلمین «غلامرضا اباذری» در گفت وگوی اختصاصی با ایرنا تاکید کرد که سقف این بنای تاریخی – فرهنگی ایرانی وضعیت بغرنجی دارد.
وی ادامه داد که طرف عراقی به دلیل اینکه این بنای تاریخی به طور مستقیم با تاریخ و فرهنگ ایران ارتباط دارد، مایل است با طرف ایرانی کار مرمت انجام شود و نمی خواهد سازه هایی ایجاد کند که به ارزش تاریخی و فرهنگی بنا صدمه ای بزند.
وی درباره شرایط بنای تاریخی – فرهنگی طاق کسری گفت: از حدود سه چهار سال قبل، پرونده وخیم بودن شرایط طاق مطرح شد و موضوع با مقامات عراقی از جمله وزیر فرهنگ عراق در میان گذاشته شد و در همان زمان وزیر فرهنگ برای حفظ این اثر اقداماتی انجام داد.
به گفته وی، چند کشور خارجی در سال های اخیر برای حفظ و مرمت اثر به عراق آمدند که از جمله آنها یک تیم کارشناسی از کشور چک و همچنین انگلیس بوده است اما هیچ یک از آنها نتوانستند کاری از پیش ببرند.
حجت الاسلام اباذری ادامه داد که به نوبه خود این دغدغه ها و نگرانی ها در خصوص وضعیت وخیم این اثر تاریخی ایرانی را به اطلاع مسوولان ایرانی در میراث فرهنگی رسانده است.
رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در عراق افزود که احساس می کند مسوولان در میراث فرهنگی کشور جدیت کافی برای رسیدگی به این نماد تاریخی و فرهنگی ایران را ندارند.
وی با اشاره به تاثیرات بروز و ظهور کرونا در طول یکسال گذشته و درگیر شدن عراق در بحبوبه اعتراضات اجتماعی پنج ماهه و تغییر دولت و دیگر رخدادهای متعاقب آن گفت که مجموعه این اتفاقات باعث شد تا در طول این مدت نیز اقدام جدی برای رسیدگی به حفظ و مرمت بنای تاریخی طاق کسرا انجام نشود.
حجت الاسلام اباذری ادامه داد که بعد از شکل گیری دولت عراق با وزیر فرهنگ جدید این کشور اخیرا جلسه داشته و قضیه رسیدگی به وضعیت بنای تاریخی طاق کسرا را مطرح کرد و وزیر فرهنگ عراق برای پذیرایی و پذیرش تیم کارشناسی جمهوری اسلامی ایران اعلام آمادگی کرد.
به گفته وی، موضوع به اطلاع مقامات میراث فرهنگی کشورمان رسید و قول اعزام یک تیم دادند اما تاکنون این تیم به عراق نیامده است.
حجت الاسلام اباذری در خصوص مشکل اساسی طاق کسری گفت که این بنای تاریخی و فرهنگی دوره ساسانیان براثر عوامل جوی در حال ریزش تدریجی است.
رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در عراق افزود که در حدود ۶۰ تا ۷۵ درصد از آجرهای طاق براثر بارندگی ها و شرایط جوی فرو ریخته است.
اقدام اولیه عراق برای حفظ اثر
متعاقب این هشدارها و نگرانی ها، وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار تاریخی عراق در ۲۷ دسامبر گذشته (هشتم دی ماه ۹۹) از تشکیل یک کمیته فنی – علمی برای رسیدگی به مشکلات بنای تاریخی طاق کسری و دروازه میانی آن خبر داده بود.
«سلیم خلف الحیدری» مدیر کل اداره آثار تاریخی عراق در این ارتباط گفت مقرر شد که با همکاری اداره کل صیانت و حفاظت از آثار تاریخی وزارت فرهنگ عراق یک کمیته فنی و علمی تشکیل شده و این کمیته گزارش خود را براساس یک سقف زمانبندی مشخص پیرامون راهکاریهای سریع و قابل اجرا برای حل مشکلات این بنای تاریخی ارائه کند.
تیمی از ایرنا متعاقب آن به محل رفت و از نزدیک اقدامات اولیه وزارت فرهنگ عراق برای حفظ و صیانت از طاق کسری را که در شهر «مدائن» (۳۰ کیلومتری جنوب بغداد) در جوار مرقد «سلمان فارسی» (ع) واقع شده، مشاهده کرد.
وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار تاریخی عراق، یک پست نظامی را در مکان دایر کرده و از نزدیک شدن بازدید کنندگان به این اثر جلوگیری به عمل میآورد.
نگهبان نظامی حفاظت از طاق کسرا به خبرنگار ایرنا گفت که به دستور وزارت فرهنگ عراق، تا اطلاع ثانونی بازدید از اثر تاریخی – فرهنگی طاق کسری ممنوع است.
تعدادی از شهروندان عراقی نیز در حین مراجعه برای بازدید از اثر، با مخالفت این پست نگهبانی مواجه شدند.
لازم به ذکر است که در گذشته بنای طاق کسری با وجود ارزش منحصر به فرد تاریخی و فرهنگی آن، فاقد هرگونه حفاظت نظامی خاصی بود و بازدید از آن برای عموم آزاد بوده است.
وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار تاریخی همچنین چند پلاکارد هشدار دهنده در محل این اثر نصب کرده و خطاب به بازدیدکنندگان اعلام کرده است که «خطر ریزش آجرهای طاق کسری وجود دارد».
در پلاکارد دیگری نیز آمده است: «هشدار هیات آثار و میراث فرهنگی بغداد! هرگونه ورود بازدیدکنندگان به داخل طاق کسری به دلیل انجام عملیات نگهداری و مرمت ممنوع است».
بخشی از آجرهای ریخته شده از سقف بنای تاریخی طاق کسری همچنان به صورت تلنبار شده در داخل تالار اصلی در محل ریزش به حال خود رها شده است .
اعلام آمادگی برای مشارکت در حفظ اثر
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی جمهوری اسلامی ایران متعاقب درخواست های مکرر هموطنان برای اقدام ایران در حفظ این اثر، در ۱۶ دی ماه ۹۹ طی گفت وگو با ایرنا از آمادگی وزارتخانه اش برای مشارکت در حفظ و مرمت اثر تاریخی طاق کسری خبر داد.
علی اصغر مونسان گفت: به دلیل اهمیت تاریخی این اثر باستانی با آقای نوبخت رییس سازمان برنامه و بودجه در دولت صحبت و موافقت ایشان را برای پرداخت هزینه مرمت اخذ کرده و قرار شد، پس از برآوردهای مالی، سازمان برنامه و بودجه اعتباراتی برای احیا و مرمت این اثر تاریخی در نظر بگیرد و در اختیار وزارت میراث فرهنگی قرار دهد.
وی با بیان این که نامه رسمی این درخواست به سازمان برنامه ارسال شده است، گفت: کارشناسان میراث فرهنگی ایران به محض تحقق اعتبارات با هماهنگی همتایان عراقی به محوطه طاق کسری اعزام می شوند و عملیات مرمت و احیا را آغاز می کنند.
مونسان درخصوص برآوردهای مالی اولیه برای مرمت طاق کسری گفت: بر اساس عکس ها و تصاویر ارسالی، برای مرمت به اعتباری حدود ۶۰۰ هزار دلار نیاز است که به محض تامین شدن آن، کارشناسان به کشور عراق اعزام می شوند.
اظهارات وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران در داخل عراق بازتاب گسترده ای داشت و هنوز در شبکه های اجتماعی نسبت به آن واکنش نشان می دهند.
وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار تاریخی عراق نیز به این اظهارات واکنش نشان داد و از مساعدت جمهوری اسلامی ایران استقبال کرد.
وزارت فرهنگ عراق در انتظار تیم کارشناسی ایران
سخنگوی رسمی وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار تاریخی عراق در این راستا در گفت وگو با ایرنا تاکید کرد: در انتظار تیمی کارشناسی ایرانی هستیم.
«حاکم الشمری» افزود: از زمان مشاهده ترک های ایجاد شده در بنای تاریخی طاق کسری و اعلام رسانه ای آن در ماه های اخیر در انتظار تیم کارشناسی ایرانی هستیم.
وی در عین حال خاطر نشان ساخت: تاکنون هیچ گونه مساعدت عینی از جمهوری اسلامی ایران برای مرمت و بازسازی این اثر تاریخی مشاهده نکرده ایم.
وی اضافه کرد: در پی تَرک های ایجاد شده اخیر در بنای تاریخی طاق کسری، از طریق رسانه ها شنیدیم که وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی جمهوری اسلامی ایران از آمادگی برای کمک به عراق در ترمیم و مرمت این اثر تاریخی خبر داده است.
وی ادامه داد که وزارت فرهنگ عراق با مساعدت رییس هیات میراث فرهنگی و آثار تاریخی عراق، یک طرح جدید برای حفظ و مرمت بنای تاریخی طاق کسرا تدارک دیده است.
به گفته وی، رییس هیات میراث فرهنگی و آثار تاریخی عراق با همکاری وزیر فرهنگ عراق در همان روزهای اولیه مشاهده شدن این ترک ها برای تدارک یک طرح ویژه، برنامه ریزی کردند.
الشمری تاکید کرد که این طرح با هدف حل مشکل این ترک ها و مرمت و بازسازی بخش های آسیب دیده طاق کسری به اجرا در می آید.
طاق کسری در میان باغات سرسبز شهر مدائن قرار دارد و در پشت این بنای تاریخی، آثار شهر تاریخی «تیسفون» وجود دارد که همه این محوطه تاریخی در حال حاضر جزو مناطق ارزشمند تاریخی به شمار میرود.
منطقه مدائن یکی از مناطق تاریخی، فرهنگی و زیارتی عراق به شمار می رود که علاوه بر طاق کسری، مرقد سلمان فارسی نیز در فاصله چند صدمتری از این اثر واقع شده است.
این اعتقاد وجود دارد که فروریختن این اثر تاریخی نه تنها یک خسارت بزرگ برای تاریخ و فرهنگ ایران زمین و عراق بلکه ضایعه ای بزرگ برای بشریت است.
در ميان گزارشهاي پراكنده از روند تخريب بناهاي تاريخي در داخل كشور، حالا خبر رسيده طاق كسري يا ايوان مدائن در آستانه ويراني است. بنايي متعلق به عصر ساسانيان و روزهاي تلخ اشغال كشور به دست مهاجمان خارجي. «هان اي دل عبرتبين از ديده نظر كن هان/ ايوان مدائن را آينه عبرت دان». نهصد سال پيش كه خاقاني با عبور از بغداد و مدائن اين شعر را سرود خيال نميكرد در عصر حاضر چيزي از طاق كسري باقي نمانده باشد تا آينه عبرت ديگران باشد.
تاريخ چند هزارساله ايران پر است از فراز و نشيب. از فتح و غرور و شادي تا شكست و غم و تحقير. يادگارهاي باقي مانده از سالهاي دور، از درياي سياه تا چين پراكندهاند و بسياري در آستانه ويراني. ناگفته پيداست بسياري از آثار تمدن ايراني در سالهاي گذشته و سدههاي پيشين به دلايل مختلف از جنگ زلزله گرفته تا بيتوجهي و دشمني نيست و نابود شدهاند. آنهايي هم كه باقي ماندهاند اغلب اوضاع خوبي ندارند.
آثار تاريخياي كه امروز در مرزهاي كشورند به دلايل مختلف با آسيبهاي ريز و درشتي دست و پنجه نرم ميكنند. سرآمد بناهاي تاريخي ايران و نماد تاريخ ايراني يعني تخت جمشيد دچار مشكلات متعدد است. از نبود بودجه و زيرساختهاي لازم جهت حضور گردشگران گرفته تا مشكلات فرونشست و كاهش آبهاي زيرزميني. آثار تاريخي ايران و متعلق به حكومتهاي نخستين ايراني در همدان و كرمانشاه، شيراز، خوزستان و سيستان وضع خوبي ندارند. در ميان گزارشهاي پراكنده از روند تخريب بناهاي تاريخي در داخل كشور، حالا خبر رسيده طاق كسري يا ايوان مدائن در آستانه ويراني است. بنايي متعلق به عصر ساسانيان و روزهاي تلخ اشغال كشور به دست مهاجمان خارجي.
**عراق از ايران كمك خواست
در سفر «عبدالامير الحمداني» – وزير فرهنگ و گردشگري عراق – در ۲۲ بهمن امسال و ديداري كوتاه با علياصغر مونسان، معاون رييسجمهور و رييس سازمان ميراث فرهنگي، صنايعدستي و گردشگري، او علاوه بر مطرح كردن پيشنهادهايي براي توسعه همكاريهاي دو كشور در بخش گردشگري و ميراث فرهنگي، نگهداري آثار باستاني را مهمترين چالش اين كشور دانسته و از ايران درخواست كرده بود تا «در اين زمينه با توجه به مفاد آخرين تفاهمنامه دو كشور به عراق كمك كند.»، همچنين تاكيد كرده بود: «طاق كسري (ايوان مدائن) از جمله آثار باستاني عراق است كه به خاطر اقدامات مرمتي گذشته و از طرفي كهنسالي به نگهداري و ترميم نياز دارد.»
گويا عراقيها از وضعيت اين بناي تاريخي كه سالها به واسطه جنگ و قبل و بعد از آن تقريبا به حال خود رها شده بود، خبر داشتند كه چنين درخواستي را از مسوولان ميراثي كشور داشتند، چون ۲۴ روز بعد، يعني ۱۶ اسفند، «كاظم الشمري» – نماينده ائتلاف ملي عراق – از مقامات ارشد اين كشور خواست هرچه سريعتر فكري به حال نجات اثر باستاني «ايوان مدائن» كنند.
او با انتشار تصاويري كه نشان ميداد بخشهايي از اين اثر باستاني و جهاني از اين اثر باستاني اخيرا فروريخته، از رييسجمهور، نخستوزير و وزير فرهنگ و سازمان يونسكو خواست براي نجات و ترميم آن سريعا اقدام كنند. در مقابلِ قول و قرارهاي مونسان به عراقيها براي كمك به حفاظت از اين بناي تاريخي به صورت خاص، محمدحسن طالبيان معاون ميراث فرهنگي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري در گفتوگو با ايسنا ميگويد: هر چند اين بناي تاريخي نيازمند مرمت و توجه است، اما متأسفانه توجه چنداني در طول سالهاي گذشته به آن نشده است.
او ادامه ميدهد: با توجه به اينكه چنين محوطههايي، ميراث جهاني بشريت محسوب شده و ارزش زيادي دارند، بايد همه كشورها براي مرمت آنها كمك كنند. مسلما ايران نيز به عنوان كشور همسايه كه در همه مسائل عراق با آنها همكاري دارد، براساس صحبتي كه رييس سازمان ميراث فرهنگي پيش از اين با مسوولان عراقي داشته، آمادگي خود را براي همكاري (مانند مرمت ايوان مدائن) اعلام ميكند.
**همسايههاي خوبي براي هم نبوديم
اسماعيل يغمايي از اساتيد باستانشناسي ايران است. او سالها در سازمان ميراث فرهنگي چه قبل و چه بعد از انقلاب كار كرده و در نقاط مختلف ايران كاوشهاي باستانشناسي داشته است. او در سالهاي گذشته با چاپ كتاب خاطرات خود به نام «گيسوان هزارساله» اسمش را بر سر زبانها انداخته است. او در مورد وضعيت طاق كسري و بحران تخريب اين اثر تاريخي به «جهان صنعت» ميگويد: «ما چند ماه مانده به انقلاب قرار بود به دياله عراق برويم و در آنجا كاووش داشته باشيم. بعد از انقلاب برنامهها به هم ريخت. در زمان شاه هم صدام با حكومت ايران خوب نبود و نتوانستيم وضعيت ايوان مدائن را پيگيري كنيم. ما هيچوقت همسايههاي خوبي براي هم نبوديم. از طرف ديگر گويي خودمان نيز با تاريخمان مشكل داريم. انگار كه سياست سازمان ميراث فرهنگي نه حفظ آثار كه تخريب آن است»!
او با اشاره به اين نكته كه عراق اين اثر تاريخي را ثبت ملي نكرده است ادامه ميدهد: «دولت عراق اين اثر تاريخي را ثبت ملي نكرده است. ما در پروسههاي اينچنيني فقط باج دادهايم. هرچند همه چيز گردن عراقيها نيست. مشكل خود ما هستيم. در شوش چه اتفاقي افتاده است؟ جريان زيرگذر را فراموش كرديد؟ تخريب آثار تاريخي يك يا دو مورد نيست. با همه اين بيخياليها انتظار داريم عراق براي حفظ آثار تاريخي ما قدمي بردارد؟» يغمايي با اشاره به وضعيت طاق كسري ميگويد: «وضعيت پيچيدهاي نيست. فقط و فقط نياز به بودجه دارد. طاق كسري به جز حفاري مختصري كه ايتالياييها در آنجا انجام دادهاند، پيگيري خاصي نشده است. براي مرمت آنجا هزار كار ميشود انجام داد اگر انگيزهاي باشد. ميشود ديوار زد، مرمت كرد و … ايتالياييها برج پيزا را با آن وضعيت صاف كردند و ديگر طاق كسري مسالهاي نيست. باز هم تكرار ميكنم كه مشكل اصلي خود ما هستيم و بايد نگاه به آثار تاريخي در كشور تغيير كند».
**تاريخ احداث بنا
گمان درباره سال ساخت بنا يكي از مشكلات اساسي در مورد آن است زيرا هرگونه گمانهزني و تفسير در مورد اين عمارت رابطه مستقيم با سال ساخت آن دارد. ديدگاهها از تعلق بنا به شاپور يكم (۲۴۱–۲۲۴ ميلادي) تا دورهاي جديدتر يعني دوره خسرو يكم (انوشيروان) (۵۷۸–۵۳۱ ميلادي) متفاوت است.
نخستين بار حمزه اصفهاني دركتاب ياقوت به نقل از ترجمه وقايع پهلوي ابن آل موقاف گفته كه ايوان مدائن توسط شاپور اول پادشاه ساساني ساخته شدهاست. اين تاريخ، توسط ارنست هرتسفلد ترجيح داده شده است. گرچه خود حمزه اصفهاني، ديدگاه ديگري را مورد قبول دارد و ميگويد به نقل از يك راهب زرتشتي (Omaydb.Asuhast) ايوان به دستور خسرو پرويز دوم (۶۲۸–۵۹۰ ميلادي) ساخته شده است. در منابع ديگر انوشيروان به عنوان بنيانگذار بنا ناميده شده است. اين ديدگاه در سالهاي اخير و به خاطر قابل فهم و ساده بودن آن مورد توجه قرار گرفته است. در ياقوت اما آمده كه ساخت بنا، كار چندين پادشاه بوده است.
اين بنا نه براي نمايش مهندسي، بلكه به منظور نمايش عظمت ساخته شده، تا نشانگر قدرت و ثروت باشد. سفيران ملتهاي ديگر را حيران سازد و به دولتهاي دستنشانده سركش اخطار كند كه اين سلسله، قدرت درهمشكستن هر مبارزهاي را دارد.
ارزيابي اين اثر تاريخي از روي نماي آن، يعني از روي وضع كنوني آن، تا حدي نابجاست. چون اين ويرانه جز يكي از چهار جبههاي نبوده كه حياط بزرگ مركزي را احاطه ميكرد، جز واحدي در يك فضاي محصور نبوده است. ايوان، آن چنانكه اينك ميبينيم تنها يك شكاف حيرتانگيز نبود. در اصل آن را يك پرده سنگين زربافت ميپوشاند كه ارتفاع زياد و فضاي نقشهاي متنوع آن گوياي ثروت فراوان بود.
ايوان بزرگ و عظيم از ۲۵ متر عرض و ۵۰ متر طول با يك عمق دروني است و ارتفاع طاق به ۳۷ متر ميرسد. با بررسي بيشتر و نزديكتر بنا درمييابيم كه هيچ مقصود خاصي در بناي آن به عمل نيامده است كه بخواهند طاق نماهاي جبهه را با سوراخ بسيار بزرگ دهنه طاق و با ديوارهاي جبهه منطبق سازند و متوجه ميشويم كه آن ديوار فقط يك نماست و طاق نماهاي كوري است كه هيچ ساختماني در عقب ندارد. جزئيات آنها هم مانند مجموع آن معيوب است. اين طاق نماهاي كور جنب آن دهانه بزرگ يك دفعه محو ميشود و آن واحدها به خودي خود نيز كامل نيست، بلكه به طور ناقص آنها را به عمل آوردهاند.
در انتهاي خارجي آنها ديوار در محلي كه طاق نماهاي طبقه پايينتر به طور ناقص مانده است. در سه طبقه ساخته شده و مابين آنها يك محور عمودي مشترك وجود ندارد كه البته فقط در معماريهاي تزئيني امري لازم است. به نظر، بنا، يك جبهه به سبك يوناني است و معمار آن ميخواسته است بناي يك تئاتر رومي يا يك سپتي زونيوم را تقليد كند.
**تاريخ تخريب
معروفِ مورخان است كه ابوايوب المورياني در سال ۱۴۶قمري (۷۶۳م) به خليفه منصور عباسي پيشنهاد كرد طاق كسري (يا ايوان خسرو) را ويران كند و مصالح آن را براي بناي بغداد بهكار برند. منصور با خالد برمكي (وزير ايرانياش) مشورت كرد. خالد به جد خليفه را از تخريب اين ايوان معظم برحذر داشت و گفت چنين كاري مخارج گزافي خواهد داشت. خليفه از مخالفت او برآشفت و گفت: «مخالفت تو براي جانبداري از ايرانيان است.» خليفه به تخريب طاق كسري فرمان داد. مخارج اين كار بر خليفهگران آمد و به فكر افتاد از ادامه تخريب منصرف شود.
دوباره به خالد رجوع كرد و نظرش را پرسيد. خالد گفت: بهتر است خليفه كار ناتمام تخريب طاق كسري را به پايان برد وگرنه آيندگان خواهند گفت اعراب از خرابكردن بنايي كه ايرانيان برپا كرده بودند، عاجز ماندند. خليفه از ادامه تخريب منصرف شد. اين روايت در كتب تاريخي فراواني آمده است. مسعودي در مروجالذهب نوشته است: «هارونالرشيد مصمم شد ايوان [كسري] را خراب كنند و نظر يحيي [برمكي] را كه محبوس بود خواست. يحيي نيز با اينكه مورد بيمهري هارون بود به هارون همان جوابي را داد كه خالد به منصور داده بود.»
در تجاربالسلف آمدهاست: «اين ابوايوب المورياني كه سبب تحريك منصور براي تخريب ايوان خسرو شد، مردي بود خسيس و جهد داشت مال فراواني جمع كند تا خود را به منصور نزديك سازد. مورياني سيصدهزار درم از منصور براي عمران مزرعهاي در اهواز دريافت كرد ولي عمارتي نكرد. دشمنان از اين ماجرا منصور را واقف ساختند و خليفه شخصا به تحقيق پرداخت و چون معلوم شد كه مورياني خيانت كرده خليفه امر داد تا او و تمامي اقارب او را كشتند و اموال او را برداشتند».
**بنايي ريشهدوانده در تاريخ
طاقكسري هم ميتواند نماد شكوه پادشاهان ساساني باشد و هم نماد شكست ايرانيان از دشمن خارجي. بنايي كه از زمان ساخته شدن تا امروز هم در تاريخ ما تاثيرگذار بوده و هم در وجوه ديگر زندگي ايرانيان. يكي از مهمترين آنها ادبيات است. همانطور كه در اول نوشته اشاره شد، نام ايوان مدائن در شعر معروف خاقاني امروز تبديل به ضربالمثل ايرانيها شده است. علاوه بر خاقاني، خيام و ملكالشعراي بهار و انوري نيز در اشعار خود از اين اثر تاريخي نام بردهاند.
ملكالشعراي بهار با اشاره به اين اثر تاريخي سروده است:
عرصه ايوان كسري آشيان بوم شد
ديرگاهي كشور از امن و امان محروم شد
تا پس از چندي برون شد يزدگرد شهريار هم مر او را بخت بد، با تازيان انداخت كار
انوري نيز در شعر خود از طاق كسري نام برده و سروده:
از آسمانه ايوان كسري اندر قدر
ترا رفيعترست آستانه درگاه
زمان نيابد جز در عدم ترا بدگوي
زمين ندارد جز در شكم ترا بدخواه
خيام نيز با اشاره به عظمت طاق كسري گفته است:
آن قصر كه با چرخ هميزد پهلو
بر درگه آن شهان نهادندي رو
ديديم كه بر كنگرهاش فاختهاي
بنشسته همي گفت كه كوكوكوكو
پيگيري وضعيت اين اثر تاريخي علاوه بر كمك به حفظ هويت تاريخي دو كشور ميتواند رابطه دو ملت را نيز بهبود بخشد. مسائل فرهنگي و تاريخي فرصتي است براي همكاريهاي دوستانه بدون توجه به مشكلات سياسي روز.
پیروز حناچی’ شهردار تهران و ‘شهربانو امانی’ عضو شورای اسلامی شهر تهران از ایوان مدائن یا طاق كسرا در جنوب شرقی بغداد پایتخت عراق بازدید كردند. به گزارش ایرنا، پیروز حناچی شهردار تهران و شهربانو امانی عضو شورای اسلامی شهر تهران روز جمعه از طاق كسرا یا ایوان مدائن بعنوان برجستهترین آثار تاریخی عراق مربوط به دوران پادشاهان ساسانی بازدید بعمل آوردند.
حناچی و هیات همراه پس از زیارت مرقد سلمان فارسی صحابی جلیل پیامبر اسلام (ع) در ایوان مدائن حضور یافتند.
در این بازدید كه مسئولان عتبه مرقد سلمان فارسی نیز حضور داشتند، توضیحاتی در خصوص آخرین وضعیت این اثر تاریخی برجسته و اقدامات دولت عراق برای حفظ، نگهداری و مرمت آن ارائه شد.
حناچی هم آمادگی شهرداری و شركت های ایرانی را برای همكاری در زمینه مرمت آثار تاریخی عراق بویژه ایوان مدائن اعلام كرد.
شهردار تهران پیشتر نیز در دیدار خود با مقامات عراقی از جمله شورای استان، استاندار و شهردار بغداد با اشاره به مسئولیت شهرداری تهران در مرمت آثار تاریخی و میراث فرهنگی این شهر، آمادگی این شهرداری و سایر مجموعه های ذیربط در ایران برای همكاری با عراق در این زمینه را اعلام كرده بود.
حناچی و هیات همراه چهارشنبه شب به دعوت رسمی ‘ذكری علوش’ همتای بغدادی خود برای گسترش همكاری ها بین بغداد و تهران به پایتخت عراق سفر كرده است.
وی روز پنجشنبه در نخستین روز سفر خود به بغداد علاوه بر شهردار این شهر، جداگانه با استاندار، رئیس و اعضای شورای استان بغداد نیز دیدار و گفتگو كرد.
حناچی در این دیدارها پیشنهاداتی در خصوص همكاری در حوزه های مختلف شهری ارائه كرد كه مورد استقبال طرف های عراقی قرار گرفت و مقرر شد در دیدارهای بعدی از جمله سفر آتی شهردار بغداد به تهران و نیز كمیسیون مشترك دو كشور پیگیری و تكمیل شود.
ایوان مدائن یا طاق كسرا برغم اهمیت بی نظیر تاریخی اما در سالهای اخیر بدلایل عمدتا امنیتی مورد بی توجهی قرار گرفته و به گفته ‘كاظم الشمّری’ نماینده ائتلاف الوطنیه در پارلمان عراق بدلیل بی توجهی و عدم مرمت، در معرض تخریب كامل قرار دارد.
در پی انتشار اخباری مبنی بر تخریب بخشی از طاق كسرا یا ایوان مدائن، وزیر فرهنگ و گردشگری عراق اواخر اسفندماه گذشته ضمن بازدید از این منطقه تاریخی دستور رسیدگی به وضعیت آن را صادر كرد.
به دنبال فرو ریختن بخشی از آجرهای سقف اثر تاریخی – فرهنگی «طاق کسرا»، وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار تاریخی عراق اقدامات اولیه حفاظت از این اثر را در حومه شهر «مدائن» در ۳۰ کیلومتری جنوب بغداد آغاز کرده است.
به گزارش ایرنا، این وزارتخانه در نخستین اقدام، در روزهای اخیر کل محوطه این بنای تاریخی را با سیم خاردار و دیوارهای بتونی به شعاع چند ده متری از محل اثر احاطه و بازید عمومی از آن را ممنوع کرده است.
تیمی از خبرنگاران ایرنا امروز (پنجشنبه) طی بازدید از محل، مشاهده کرد که وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار تاریخی عراق، یک پست نظامی را در مکان دایر کرده و از هرگونه نزدیک شدن بازدید کنندگان به اثر جلوگیری به عمل میآورد.
نگهبان نظامی حفاظت از طاق کسرا به خبرنگار ایرنا گفت که به دستور وزارت فرهنگ عراق، تا اطلاع ثانونی بازدید از اثر تاریخی – فرهنگی طاق کسرا ممنوع است.
تعدادی از شهروندان عراقی نیز در حین مراجعه برای بازدید از اثر، با مخالفت این پست نگهبانی مواجه شدند.
لازم به ذکر است که در گذشته بنای طاق کسرا با وجود ارزش منحصر به فرد تاریخی و فرهنگی آن، فاقد هرگونه حفاظت نظامی خاصی بود و بازدید از آن برای عموم آزاد بوده است.
وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار تاریخی همچنین چند پلاکارد هشدار دهنده در محل این اثر نصب کرده و خطاب به بازدیدکنندگان اعلام کرده است که «خطر ریزش آجرهای طاق کسرا وجود دارد».
در پلاکارد دیگری نیز آمده است: «هشدار هیات آثار و میراث فرهنگی بغداد! هرگونه ورود بازدیدکنندگان به داخل طاق کسرا به دلیل انجام عملیات نگهداری و مرمت ممنوع است».
بخشی از آجرهای ریخته شده از سقف بنای تاریخی طاق کسرا همچنان به صورت تلنبار شده در داخل تالار اصلی در محل ریزش به حال خود باقی مانده است.
وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار تاریخی عراق در ۲۷ دسامبر گذشته (هشتم دیماه ۹۹) از تشکیل یک کمیته فنی – علمی برای رسیدگی به مشکلات بنای تاریخی طاق کسرا و دروازه میانی آن خبر داده بود.
«سلیم خلف الحیدری» مدیر کل اداره آثار تاریخی عراق در این ارتباط گفته است که مقرر شد که با همکاری اداره کل صیانت و حفاظت از آثار تاریخی وزارت فرهنگ عراق یک کمیته فنی و علمی تشکیل شده و این کمیته گزارش خود را براساس یک سقف زمانبندی مشخص پیرامون راهکاریهای سریع و قابل اجرا برای حل مشکلات این بنای تاریخی ارائه کند.
طاق کسرا به عنوان یکی از بزرگترین طاقهای آجری تاریخی ساخت دست انسان در دنیا شناخته میشود.
عرض تالار اصلی ۲۵ متر، طول آن ۵۰ متر و ارتفاع آن ۳۱.۵ متر و و قطر پایههای بنا، هفت متر است که این بنای عظیم را بعد از گذشت قرنها، همچنان سر پا نگه داشته است.
طاق کسرا در میان باغات سرسبز شهر مدائن قرار دارد و در پشت این بنای تاریخی، آثار شهر تاریخی «تیسفون» وجود دارد که همه این محوطه تاریخی در حال حاضر جزو مناطق ارزشمند تاریخی به شمار میرود.
این بنای تاریخی در نتیجه تاثیر جوی در معرض ریزش قرار گرفته و سقف طاق به دلیل گذشت زمان و بارندگی و نفوذ آب باران دچار فرسودگی شده و قسمتی از آجرهای ریخته است.
وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار تاریخی عراق در طول سالهای اخیر دو هیات تخصصی از کشورهای چک و انگلستان برای حفظ و مرمت اثر فراخوانده، اما آنها نیز نتوانستند برای حفظ اثر اقدام جدی انجام دهند.
این وزارتخانه به دلیل ارتباط اثر با تاریخ و فرهنگ ایران زمین به عنوان یک اثر منحصر به فرد دوره ساسانیان، از جمهوری اسلامی ایران برای مشارکت در حفظ این اثر ارزشمند جهانی درخواست مساعدت کرده است.
«علی اصغر مونسان» وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی جمهوری اسلامی ایران به دنبال گزارشهای منتشره شده در خصوص ریزش بخشی از این اثر تاریخی، از آمادگی وزارتخانهاش برای مرمت بنای تاریخی طاق کسرا خبر داد.
در این راستا حجت الاسلام و المسلمین «غلامرضا اباذری» رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در عراق به ایرنا گفته است که در صورت عدم اقدام سریع و به موقع، احتمالا این اثر تاریخی تا چهار ماه آینده سرپا نماند.
به گفته وی، میزان خسارات تاثیرات جوی بر اثر در حد ۶۰ تا ۷۵ درصد است.